YASAMA ZORUNLULUĞU VE KALDIRILMASI

Yasama dokunulmazlığı, yasama organı üyelerinin adli yargılamadan korunarak görevlerini serbestçe yapabilmelerini sağlayan anayasa ilkesidir. Milletvekillerinin suç işlediği iddiasıyla, meclis izni olmaksızın cezai yaptırıma uğrayamayacaklarını ifade etmektedir. Milletvekili, Meclis izin vermedikçe tutulamaz, tutuklanamaz, sorgulanamaz ve yargılanamaz. Kamu yararı düşüncesiyle kabul edilen yasama dokunulmazlığından milletvekili bizzat dahi vazgeçemez. Anayasal bir kurum olan yasama dokunulmazlığı milletvekillerinin bir engelle karşılaşmadan yasama faaliyetlerine serbestçe katılmalarını sağlamaya yönelik bir koruma mekanizması niteliğindedir. Günümüzde yasama dokunulmazlığı muhalif vekilleri korumaya yönelik kullanılsa da özünde anayasayı korumayı hedefleyen bir ilkedir. Yasama dokunulmazlığının milletvekillerinin yapmış olduğu görevin öneminin, niteliğinin, ciddiyetinin ve itibarının da altını çizmeye katkı sağladığını söyleyebiliriz. Yasama dokunulmazlığının amacı milletvekillerinin keyfi ve asılsız ceza kovuşturmalarından ve tutuklamalardan korumaktır. Yukarıda bahsettiğimiz gibi yasama dokunulmazlığına sahip olan kişi tutulamaz, sorguya çekilemez, tutuklanamaz, yargılanamaz. Dikkat edilmesi gereken nokta, bu dört güvencenin milletvekilinin hem seçimden sonra işlediği hem de önce işlediği suçlar için geçerlidir. Bu nedenle gözaltına alınan veya tutuklu bulunan kişi milletvekili seçilirse, salınması gerekir. Keza aynı şekilde sorgulanmakta veya yargılanmakta olan bir kişi milletvekili seçilirse, sorgulamanın veya yargılamanın o aşamada durdurulması gerekir. Böyle bir milletvekilinin tekrar tutuklanabilmesi veya bu milletvekili hakkında sorguya veya yargılamaya devam edilebilmesi için bu kişinin yasama dokunulmazlığının kaldırılması gerekir.

Kimleri kapsıyor?

Peki yasama dokunulmazlığına sadece milletvekilleri mi sahip? Yasama dokunulmazlığına milletvekillerinin yanı sıra cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar da sahiptir. Milletvekilleri için geçerli olan tüm durumlar bu kişiler için de geçerlidir. Yasama dokunulmazlığı sınırsız bir hak değildir bazı istisnaları bulunmaktadır, bunlar ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve Anayasanın 14. Maddesi’ndeki durumlardır. Bu madde devletin bölünmezliği, demokratik ve laik cumhuriyeti ortadan kaldırmaya amaçlayan faaliyetler hakkında düzenlenmiştir. Ancak bu istisnaların varlığı halinde dahi durum TBMM’ye bildirilmektedir.

Hangi suçlarda kaldırılır?

Yasama dokunulmazlığı hak sahibi kişinin elinden alınabilir yani dokunulmazlığı kaldırılabilir. Görüldüğü üzere yasama dokunulmazlığı mutlak değildir. TBMM tarafından kaldırılabilmektedir. Yasama dokunulmazlığının kaldırılma usulü şöyledir; yasama dokunulmazlığının kaldırılması istemi savcılıklar veya mahkemeler tarafından Adalet Bakanlığı’na ulaştırılır. Bakanlık durumu, gerekçeli bir tezkere ile Cumhurbaşkanlığı kanalıyla Meclis Başkanlı’ğına bildirir. Dokunulmazlığın kaldırılması hakkındaki istemler Başkanlıkça Anayasa ve Adalet komisyonları üyelerinden oluşan karma komisyona havale edilir. Bu komisyon dokunulmazlığın kaldırılması veya kovuşturmanın milletvekilliği sona ermesine kadar ertelenmesine karar verir. Ertelemeye karar vermişse Komisyon raporu genel kurulda okunur, on gün içerisinde bu rapora yazılı itiraz gelmezse karar kesinleşir. TBMM Genel Kurulunda yasama dokunulmazlığının kaldırılması kararının alınması için Anayasada özel bir karar yeter sayısı öngörülmemiştir. Buradan şu sonuca varabiliriz; kaldırma kararı adî (basit) çoğunlukla yani toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğuyla alınır. Dokunulmazlığı kaldırılan kişi yedi gün içinde karara karşı itiraz hakkına sahiptir. Kaldırma kararının Anayasaya, kanuna veya içtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkemesi’ne başvurulabilir. Anayasa Mahkemesi iptal istemini on beş gün içerisinde karara bağlar.

Her ne kadar burada yasama dokunulmazlığı kaldırılsa da, ilgili kişinin milletvekilliği sıfatı sona ermez. Dolayısıyla yasama dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili yasama çalışmalarına devam edebilecektir. Örneğin kanun teklifinde bulunabilir, oy kullanabilir.

Görüldüğü üzere yasama dokunulmazlığı, Anayasa’nın, kanunların ve diğer tüzüklerin devamlılığı açısından önem arz etmektedir. Yasama çalışmalarında bulunan, demokrasinin değişimine ve gelişimine katkısı olan herkes için yasama dokunulmazlığı değeri yadsınamaz bir ilkedir. Cumhuriyetimiz, demokratik ilkelerimiz, anayasamız ve kanunlarımızın akıbeti açısından yasama dokunulmazlığı sürdürülebilir bir uygulama olarak devam etmelidir.